Giải pháp cải thiện Ecgonomi cho lao động dây chuyền
TÓM TẮT
Nghiên cứu được tiến hành nhằm đánh giá nguy cơ rối loạn cơ xương và đề xuất một số giải pháp cải thiện ecgônômi cho vị trí lao động dây chuyền đóng và may bao tại một cơ sở sản xuất thức ăn chăn nuôi. 6 vị trí lao động dây chuyền đóng và may bao với toàn bộ 19 người lao động đã được đánh giá ecgônômi vị trí lao động, đánh giá điều kiện lao động và sử dụng phương pháp tính điểm Manual Tasks Risk Assessment tool (MTRA), điểm Strain Index (SI) để đánh giá nguy cơ rối loạn cơ xương liên quan tới công việc.
Kết quả nghiên cứu cho thấy: Điều kiện lao động của người lao động tại 6 vị trí lao động dây chuyền đóng và may bao có nhiều yếu tố bất lợi với sức khỏe: người lao động phải tiếp xúc với bụi, ồn trong môi trường lao động; cường độ làm việc cao, tốc độ dây chuyền khá nhanh, làm việc liên tục. Vị trí lao động dây chuyền đóng và may bao có nguy cơ rối loạn cơ xương khớp vùng cổ/gáy, lưng, thắt lưng, chi dưới, chi trên (tính theo điểm MTRA). Vị trí lao động dây chuyền đóng và may bao có nguy cơ rối loạn cơ xương khớp vùng chi trên ở mức 3/4 (mức nguy cơ trung bình, cần can thiệp sớm) (tính theo điểm SI).
Các tác giả đề xuất một số giải pháp cải thiện Ecgônômi ưu tiên cho vị trí lao động dây chuyền đóng và may bao tại cơ sở.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Những năm gần đây, các ngành công nghiệp đang được hiện đại hóa với tốc độ nhanh, nhiều công đoạn máy móc dần dần thay thế con người; chính vì vậy con người sẽ phải làm việc theo tốc độ, dây chuyền máy móc đã được cài đặt sẵn.
Trong một số cơ sở sản xuất thức ăn chăn nuôi, công đoạn đóng và may bao cũng đã được tự động hóa phần lớn, người lao động tại vị trí này làm việc theo dây chuyền, chỉ thao tác đưa bao vào miệng máy để máy tự động đóng sản phẩm và may bao. Bên cạnh tác dụng tích cực trong lao động dây chuyền là giảm gánh nặng thể lực cho người lao động, cũng còn có những nguy cơ về sức khỏe, rối loạn cơ xương khớp (đau thắt lưng, đau cổ, vai…)… ở người lao động, cần được quan tâm và cải thiện.
Mục tiêu nghiên cứu
– Mô tả điều kiện lao động của người lao động ở vị trí đóng và may bao tại một cơ sở sản xuất thức ăn chăn nuôi
– Đánh giá nguy cơ rối loạn cơ xương ở người lao động của vị trí đóng và may bao
– Đề xuất một số giải pháp cải thiện ecgônômi khả thi tại cơ sở
II. ĐỐI TƯỢNG, PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
6 vị trí đóng và may bao (với toàn bộ 19 người lao động) tại một cơ sở sản xuất thức ăn chăn nuôi
2.2. Phương pháp nghiên cứu
2.2.1. Thiết kế nghiên cứu: theo phương pháp mô tả cắt ngang
2.2.2. Phương pháp nghiên cứu
2.2.2.1. Mô tả điều kiện lao động của người lao động ở vị trí đóng và may bao:
– Khảo sát chế độ lao động, đặc điểm yêu cầu công việc bằng phương pháp quan sát, phân tích, quay video, bấm thời gian lao động
– Đánh giá Ecgônômi vị trí lao động bằng bảng kiểm: dựa theo bảng kiểm ILO có chỉnh sửa
2.2.2.2. Đánh giá nguy cơ rối loạn cơ xương ở vị trí đóng và may bao
– Đánh giá nhanh tư thế lao động
– Đánh giá gánh nặng cơ toàn thân: sử dụng phương pháp đánh giá nguy cơ “Manual Tasks Risk Assessment tool” (MTRA-Mỹ) (dựa trên tổng thời gian làm việc, thời gian làm việc liên tục, chu kỳ thao tác, lực, tốc độ công việc, tư thế bất lợi, rung). Mức độ nguy cơ chia thành 2 mức: mức 1 (không có nguy cơ – chưa cần thực hiện giải pháp điều chỉnh) và mức 2 (có nguy cơ – cần một giải pháp điều chỉnh).
– Đánh giá nguy cơ rối loạn cơ xương ở chi trên: theo phương pháp “Moore-Garg” (Mỹ), xác định điểm SI (Strain Index) dựa trên cường độ gắng sức, thời gian gắng sức, gắng sức/phút, tư thế của tay/cổ tay, tốc độ công việc, tổng thời gian làm việc. Mức độ nguy cơ chia thành 4 mức: mức 1 (an toàn), mức 2 (nguy cơ thấp), mức 3 (nguy cơ trung bình, cần can thiệp sớm) và mức 4 (mức nguy cơ cao, cần can thiệp ngay)
– Điều tra đau mỏi cơ xương theo mẫu phiếu có sẵn.
* Các số liệu nghiên cứu được xử lý theo phương pháp thống kê y học và bằng chương trình phần mềm SPSS 20.0
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Điều kiện lao động của người lao động ở vị trí đóng và may bao
3.1.1. Yêu cầu của công việc
Thực hiện đóng gói sản phẩm vào bao theo đúng mã sản phẩm (đóng bao thành phẩm 25 kg/ bao hoặc 40 kg/ bao và may miệng bao).
3.1.2. Đặc điểm hoạt động lao động
– Tổng số có 03 line đóng và may: 1 nhân viên đóng bao (đứng) và 1 nhân viên may bao (ngồi); 02 giờ đổi vị trí giữa hai nhân viên đóng và may bao một lần. Tốc độ dây chuyền đóng và may bao theo công suất thiết kế (38 tấn/ giờ); trung bình khoảng 15-16 bao/phút
– Công đoạn đóng bao:
+ Chuẩn bị máy móc, khu vực sản xuất.
+ Khi đóng bao người lao động lấy bao (bao để trên bàn bên phải, chiều cao bàn 1,0m), mở miệng bao đưa lên họng rót sản phẩm. Khi họng rót đủ trọng lượng bao sẽ tự động rơi xuống băng tải (họng rót sản phẩm cao 1,2m so với bục đứng của công nhân). Các thao tác này thường thấp hơn so với bả vai người lao động nhưng vẫn cao hơn mức khuỷu tay.
– Công đoạn cân kiểm tra: Đóng được 80 bao (khi xếp đầy 1 pallet) (khoảng 10 phút một lần) người lao động nhấc bao ra khỏi băng chuyển để cân kiểm tra.
– Công đoạn may bao: sau khi bao được đổ đầy, bao tự động chạy tiếp sang máy may bao. Công nhân gấp miệng bao và hướng cho chạy đúng vào miệng máy may. Miệng may bao cao ngang khuỷu tay công nhân (cao khoảng 1,1m so với bục đứng).
3.1.3. Chế độ lao động
– Thời gian làm việc: thông thường 8 giờ/ca
– Chế độ ca kíp: làm 3 ca
+ Ca 1: làm từ 6h đến 14h
+ Ca 2: làm từ 14h đến 22h
+ Ca 3: làm từ 22h đến 6h sáng hôm sau
– Chế độ luân ca: 1 tuần/ 1 lần: chuyển ca 1 sang ca 2, ca 2 chuyển sang ca 3, ca 3 (ca đêm) làm hết đêm thứ bẩy, nghỉ chủ nhật rồi chuyển sang ca 1
– Thời gian nghỉ trong ca lao động:
+ Ca 1 và ca 2: nghỉ 30 phút (ăn, nghỉ)
+ Ca 3: nghỉ 45 phút (ăn, nghỉ)
3.1.4. Đánh giá Ecgônômi vị trí lao động
Ưu tiên thực hiện giải pháp cải thiện Ecgônômi tại vị trí lao động (trên cơ sở có tính đến tính khả thi tại công ty) bao gồm:
– Cải tiến bố trí nơi làm việc để giảm gánh nặng cơ xương khớp
– Đảm bảo công nhân làm công việc ở tư thế đứng ở gần và các thao tác thực hiện ở phía trước họ
– Trang bị ghế có tựa lưng hay ghế nửa đứng nửa ngồi có điều chỉnh độ cao cho công nhân làm công việc đứng để thỉnh thoảng họ ngồi
– Trang bị ghế (điều chỉnh được độ cao) và có tựa lưng (phù hợp, điều chỉnh được tựa lưng) cho công nhân làm việc ngồi
– Giảm gánh nặng lao động, giảm căng thẳng thần kinh tâm lý, tạo điều kiện cho công nhân tỉnh táo khi làm việc (luân phiên công việc, có thể thay đổi tư thế, có thời gian nghỉ giải lao…
3.2. Đánh giá nguy cơ rối loạn cơ xương của người lao động ở vị trí đóng và may bao
Nhân viên ở vị trí đóng và may bao làm việc ở tư thế kém thoải mái. Đánh giá nhanh tư thế lao động có tính đến thời gian duy trì tư thế cho thấy các bộ phận của cơ thể người lao động ở vị trí đóng và may bao có nguy cơ rối loạn cơ xương nghề nghiệp là: cổ/gáy, lưng, chi trên và chi dưới.
Nguy cơ rối loạn cơ xương khớp ở cổ/gáy và lưng tính theo điểm MTRA: nguy cơ ở các vị trí đóng và may bao ở mức 2 – cần một biện pháp điều chỉnh trong tương lai gần.
Nguy cơ rối loạn cơ xương khớp chi trên tính theo điểm SI: Nguy cơ trung bình và cần thay đổi sớm ở các vị trí đóng và may bao.
Kết quả điều tra tại vị trí lao động này cho thấy: tỷ lệ người lao động có đau mỏi cơ xương trong 12 tháng gần đây là 36,8% (7/19 người) và hiện tại có 10,5% (2/19 người) đau mỏi cơ xương. Các vị trí đau mỏi là gáy/cổ; cổ tay/ bàn tay và lưng, thắt lưng. Mức độ đau là nhẹ (100%). Thời điểm xuất hiện đau là cuối ca lao động (100%) và 100% người lao động cho rằng các đau mỏi này có liên quan tới lao động. Tuy vậy mức độ ảnh hưởng của đau mỏi cơ xương là hầu như không ảnh hưởng gì (100%) và không phải nghỉ việc do đau.
3.3. Đề xuất một số giải pháp cải thiện Ecgônômi
Ưu tiên thực hiện giải pháp cải thiện Ecgônômi tại vị trí lao động (trên cơ sở có tính đến tính khả thi tại công ty) bao gồm:
3.3.1. Nghiên cứu thiết kế lại vị trí lao động
* Vị trí đóng bao
– Thiết kế bàn để bao: có khả năng điều chỉnh độ cao; chuyển bàn để bao sang bên phải và trước mặt công nhân; xoay lại hướng bao trên mặt bàn nhằm hạn chế tư thế lao động xấu (xoay, vặn người) khi thực hiện các thao tác lấy và mở miệng bao → Đảm bảo người lao động làm công việc ở tư thế đứng với các thao tác được thực hiện ở gần và ở phía trước của họ.
– Điều chỉnh chiều cao bề mặt làm việc phù hợp: Cung cấp bục để người lao động vị trí đóng bao thực hiện các thao tác chi trên ở mức ngang hoặc dưới khuỷu → Giảm gánh nặng cơ xương khớp chi trên.
– Cho người lao động có thể lựa chọn thay đổi tư thế đứng hoặc ngồi khi họ muốn: Cung cấp ghế nửa đứng nửa ngồi phù hợp.
– Thiết kế sàn làm việc với các vật liệu như gỗ, thảm, cao su. Sàn bê tông hoặc kim loại có thể phủ các tấm thảm lên trên. Không sử dụng các thảm cao su dầy có thể gây tăng mệt mỏi. Các thảm thiết kế phù hợp để tránh trượt, vấp ngã.
– Thiết kế chỗ gác chân cho người lao động được nghỉ chân và thay đổi trọng lượng dồn lên chân (chiều cao khoảng 15cm là phù hợp).
– Nghiên cứu cung cấp thảm chống mệt mỏi cho người lao động khi phải đứng trong thời gian dài. Thảm chống mệt mỏi giúp thúc đẩy tuần hoàn máu tốt hơn và giảm mệt mỏi, gánh nặng dồn lên chi dưới và vùng thắt lưng.
– Trang bị bảo hộ cá nhân: Sử dụng giầy phù hợp. Giày không được quá chật và có đủ không gian để cử động các ngón chân, có lót đệm chống shock và gót không cao hơn 5cm.
* Vị trí may bao
– Kiểm tra thường xuyên và sửa chữa kịp thời ghế ngồi cho người lao động (may bao) sao cho ghế có thể điều chỉnh được chiều cao phù hợp với từng người lao động tại vị trí đó, ghế có chỗ để chân và xem xét thiết kế lại độ cao của tựa lưng cho phù hợp hơn, có thể điều chỉnh được tựa lưng.
3.3.2. Nghiên cứu, thực hiện chế độ nghỉ ngắn phối hợp luyện tập thể dục trong ca lao động
– Bố trí thêm thời gian nghỉ ngắn giữa ca (5-10 phút), phối hợp luyện tập thể dục
– Đảm bảo người lao động được nghỉ ngắn giữa ca trong môi trường gần nơi sản xuất, cách ly khỏi các yếu tố bụi, ồn; có bàn, ghế, nước uống… Nghiên cứu thiết kế điều kiện thư giãn, giảm căng thẳng, mệt mỏi (cây xanh, bể cá…) tại khu vực nghỉ giải lao cho người lao động.
– Hướng dẫn người lao động tập luyện các bài tập thể dục phù hợp giữa giờ cho mỗi nhóm đối tượng lao động/ vị trí lao động khác nhau nhằm tăng cường sức khoẻ, rèn luyện các tố chất thể lực và tinh thần cho người lao động khi làm việc. Nếu áp dụng các phương pháp thể dục một cách hợp lý sẽ làm tăng khả năng thích nghi của cơ thể, đặc biệt đối với điều kiện môi trường sản xuất không thuận lợi, lao động quá sức…, làm tăng hoạt động của các hệ thần kinh, tim mạch, vận động và các hệ thống khác.
3.3.3. Đào tạo, huấn luyện
- Đào tạo, huấn luyện thường xuyên cho người lao động thao tác tránh xoay, vặn lưng, thao tác nâng nhấc an toàn và giám sát việc thực hiện
IV. BÀN LUẬN
Giải pháp cải thiện Ecgônômi được quan tâm và áp dụng ở nhiều nước trên thế giới.
Từ những năm 1988, các tác giả Kogi, Wai – On – Phoon và Thurman đã tổng kết được 100 ví dụ về cải thiện Ecgônômi điều kiện lao động bằng phương pháp rẻ tiền ở các nước châu á như Băngladesh, Burma, ấnđộ, Inđônêsia, Malaysia, Pakistan, Philippine, Singapore, Srilanka, Thailan [3]. Điện cơ là một trong những phương pháp thường được sử dụng trong đánh giá hiệu quả của giải pháp can thiệp [4]. Nghiên cứu can thiệp Ecgônômi của Gallager Sean(Mỹ) ở mỏ từ 1989 – 1996 đã thành công. Đã có nhiều những cải thiện đơn giản nhưng đem hiệu quả cao như giảm trọng lượng gỗ bằng cách kê gỗ lên và dùng tấm che mưa để giữ gỗ khô; cải tiến ghế ngồi tốt hơn có giảm xóc và đệm tốt hơn; trang bị thiết bị cơ giới và xe cho vận chuyển và nâng vật nặng, thay xẻng sắt bằng xẻng nhôm và làm móc cầm tay vào cán xẻng đã giảm trọng lượng xúc, cải thiện tư thế lao động; bảo dưỡng dụng cụ ngay dưới mỏ không đem lên mặt đất đã tiết kiệm thời gian sức lực cho công nhân [1]. Một số cải tiến thiết kế công cụ khác trong nông nghiệp, trong chế biến thực phẩm của các chuyên gia của viện Sức khỏe và An toàn lao động Mỹ (NIOSH) đã giảm đau mỏi và bệnh cơ xương khớp cho công nhân. Tại một xí nghiệp điện tử ở Mỹ, việc áp dụng các giải pháp Ecgônômi đã mang lại hiệu quả rõ rệt làm cho công nhân thoải mái hơn khi làm việc và giảm tỷ lệ tai nạn, chấn thương [5]. Đã có một số cải thiện đơn giản như thiết kế ghế ngồi phù hợp với đặc điểm nhân trắc của công nhân may đã giảm đau mỏi cơ và thắt lưng; làm bàn quay ở độ cao hợp lý để đánh vecni ở xưởng mộc đã giảm căng thẳng và đau mỏi cơ; làm giá hứng nguyên vật liệu tránh rơi xuống sàn để công nhân không phải cúi xuống nhặt, đồng thời vệ sinh công nghiệp tốt hơn ở xí nghiệp sản xuất túi da; làm bàn ghế phù hợp ở vị trí hàn ở 1 xí nghiệp sản xuất ô tô đã giúp công nhân tránh được tư thế xấu (ngồi xổm, cúi vẹo người) khi ngồi hàn [2]. Ở một xí nghiệp sản xuất đồ gỗ, công nhân ngồi làm việc trên những ghế không phù hợp đã gây đau mỏi lưng, ngoài ra ghế cồng kềnh khó vận chuyển đến vị trí khác. Sau khi thiết kế lại ghế gỗ nhẹ có đệm lót có thể thay đổi được chiều cao chỉ phải chi phí 10 đôla cho 5 ghế nhưng đã giảm phàn nàn đau lưng của công nhân, đồng thời năng suất lao động cũng tăng lên. Tại vị trí làm khuôn đúc ở ấn độ, thiết kế ghế ngồi hợp lý giúp cho công nhân tránh được tư thế phải ngồi xổm khi làm việc và dễ với tới hơn, vị trí lao động gọn gàng vệ sinh hơn, chi phí có 40 đôla mà năng suất 1 ca tăng 30%. Cũng tại một xí nghiệp điện tử ở Pakistan, dùng ghế phù hợp điều chỉnh được độ cao đã tăng khả năng nhìn của mắt, giảm đau mỏi cơ thể, tăng hiệu suất công việc 10% [tham khảo qua 3].
Việc lựa chọn áp dụng các giải pháp cải thiện Ecgônômi đơn giản, phù hợp và có hiệu quả cho các vị trí lao động, đặc biệt là lao động dây chuyền là thực sự cần thiết.
V. KẾT LUẬN
– Điều kiện lao động của người lao động tại các vị trí lao động dây chuyền đóng và may bao của cơ sở sản xuất thức ăn chăn nuôi có nhiều yếu tố bất lợi với sức khỏe: người lao động phải tiếp xúc với bụi, ồn trong môi trường lao động; cường độ làm việc cao, tốc độ dây chuyền khá nhanh, làm việc liên tục.
– Vị trí lao động dây chuyền đóng và may bao có nguy cơ rối loạn cơ xương khớp vùng cổ/gáy, lưng, thắt lưng, chi dưới, chi trên (tính theo điểm MTRA). Vị trí lao động dây chuyền đóng và may bao có nguy cơ rối loạn cơ xương khớp vùng chi trên ở mức 3/4 (mức nguy cơ trung bình, cần can thiệp sớm) (tính theo điểm SI).
VI. KHUYẾN NGHỊ
– Các tác giả đề xuất một số giải pháp cải thiện Ecgônômi ưu tiên cho vị trí lao động dây chuyền đóng và may bao tại cơ sở.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1]. Gallagher Sean (1998), Case study: Ergonomics in mining. Ergonomics worshop Hanoi, Vietnam 15-19 December 1998.
[2]. Institute for labor studies, Phillipine (1990), case studies of low cost improving working condition.
[3]. Kogi K., Wai –On –Phoon and Joseph E. Thurman (1988), Low cost ways of improving working condition. 100 examples from Asia, ILO, Geneva, 1988.
[4]. Luger T, Bosch T, Hoozemwns M, de Looze M (201%), Task variation during simulated, repetitive, low-intensity work-influence on manifestation of shoulder muscle fatigue, perceived discomfort and upper-body postures, 2015;58(11):1851-67.
[5]. Martin Helander (1995), A guide to the Ergonomics of manufacturing, Linkoping Institute of technology, Sweden and state university of New York at Buffalo, USA, Taylor and Francis,1995.
Nguyễn Thu Hà, Trần Văn Đại, Nguyễn Thị Bích Liên,
Nguyễn Thị Son, Hồng Quang Thống, Trần Văn Toàn,
Trần Trọng Hiếu, Nguyễn Thị Thắm
Viện Sức khỏe nghề nghiệp và Môi trường
(Nguồn tin: Vnniosh.vn)
