Tiếp xúc nhiệt độ không khí cao liên quan đến sức khỏe tâm thần của công nhân nhà máy sản xuất giầy tại thành phố Hồ Chí Minh
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Tiếp xúc với vi khí hậu nóng được xem là một trong những yếu tố nguy cơ quan trọng, không những gây ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất, mà còn là yếu tố nguy cơ làm gia tăng gánh nặng sức khỏe tâm thần ở người lao động [1], [2]. Gần đây, kết quả nghiên cứu trên 40.000 công nhân trong các ngành công nghiệp tại Thái Lan về nguy cơ sức khỏe tâm thần có liên quan đến môi trường lao động nóng cho thấy rằng, 84% công nhân bị mệt mỏi tâm thần khi làm việc trong môi trường với nhiệt độ cao [2]. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe chung của công nhân mà còn tác động đến năng suất lao động của họ [2].
Ngành công nghiệp giầy tại Việt Nam được xem là một trong những ngành mũi nhọn, nằm trong chiến lược đào tạo lao động công nghiệp và phát triển hàng tiêu dùng nhằm định hướng xuất khẩu(3). Theo báo cáo của tổng cục Thống kê, năm 2016 ngành da giầy đạt 16,2 tỷ USD kim ngạch xuất khẩu;và là ngành công nghiệp ngày càng thu hút một lực lượng lao động đông đúc với tỷ lệ lao động nữ chiếm trung bình là 80% [3].
Cho đến nay, Việt Nam chưa có nhiều số liệu về sức khỏe tâm thần ở công nhân, đặc biệt là nhóm người lao động làm việc trong môi trường tiếp xúc với nhiệt độ cao. Bên cạnh đó, tổ chức lao động quốc tế (ILO) cũng đã xác định các rối loạn sức khỏe tâm thần và hành vi ở người lao động tại nơi làm việc, cũng như việc tiếp xúc với môi trường lao động có nhiệt độ cao là những bệnh nghề nghiệp đối với người lao động [2], [4]. Do vậy, nghiên cứu “Tiếp xúc nhiệt độ không khí cao liên quan đến sức khỏe tâm thần của công nhân nhà máy sản xuất giầy tại thành phố Hồ Chí Minh” là cần thiết. Từ đó các nhà quản lý sức khỏe có thể định hình các chính sách và các chương trình can thiệp hợp lý để bảo vệ sức khỏe người lao động Việt Nam.
Mục tiêu của nghiên cứu: Đánh giá mối liên quan giữa tiếp xúc môi trường nhiệt độ không khí cao, và các vấn đề sức khỏe tâm thầnở công nhân tại nhà máy giầy thuộc thành phố Hồ Chí Minh.
II. ĐỐI TƯỢNG, PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
– Thiết kế nghiên cứutheo phương điều tra mô tả cắt ngang, được tiến hành năm 2018
– Cỡ mẫu và chọn mẫu đối tượng nghiên cứu:
Áp dụng công thức tính cỡ mẫu:
Dựa theo một nghiên cứu cắt ngang được tiến hành tại miền Bắc, Việt Nam năm 2012với 420 công nhân đang làm việc trong ngành công nghiệp giầy có 18,8% công nhân có dấu hiệu trầm cảm (5).
Do vậy, chọn p = 18,8%, 
. Như vậy, tổng số mẫu tối thiểu cần được nghiên cứu là 235 công nhân.
Trên thực tế đề tài đã chọn toàn bộ 238 công nhân của một phân xưởng thuộc nhà máy giầy tại thành phố Hồ Chí Minhvào mẫu nghiên cứu. Đây cũng là tổng số công nhân làm việc tại phân xưởng tiếp xúc với nhiệt độ cao mà không tiếp xúc hoặc tiếp xúc rất ít với dung môi hữu cơ. Hơn nữa, trong số 238 công nhân này có 58 trường hợp tiếp xúc với cường độ ồn có giá trị cao từ 80 – 81,4 dBA, và 180 công nhân tiếp xúc với cường độ ồn có giá trị thấp hơn (<80 dBA).
– Các biến số nghiên cứu: Trong nghiên cứu này, các biến số được thu thập bao gồm :
+ Biến số tiếp xúc: công nhân tiếp xúc với nhiệt độ cao (≥ 30oC);tiếp xúc kết hợp nhiệt độ cao (≥ 30oC) và ồn cường độ có trị số cao (≥ 80dBA) được so sánh với nhóm có tiếp xúc với cường độ ồn thấp (<80dBA)
+ Biến số hậu quả: tình trạng rối loạn tâm thần bao gồm stress, trầm cảm và rối loạn lo âu ở công nhân.
+ Các biến số khác: tuối, giới, tình trạng gia đình, học vấn, tiền sử dụng thuốc có liên quan đến rối loạn tâm thần, thời gian lao động, …
– Phương pháp kỹ thuật thu thập số liệu:
+ Biến số môi trường được thu thập bằng đo vi khí hậu và ồn tại phân xưởng khi các công nhân tham gia nghiên cứu đang làm việc.
+ Biến số các thông tin về sức khỏe tâm thần được thu thập bằng phỏng vấn sàng lọc phát hiện các vấn đề trầm cảm, stress, rối loạn lo âu ở công nhân bằng bộ câu hỏi DASS 21 được chuẩn hóa tiếng Việt. DASS 21 là công cụ được chuẩn hóa và được sử dụng tại nhiều quốc gia trong đó có Việt Nam, nhằm đo đạc mức độ về trầm cảm, rối loạn lo âu, và stress trên cộng đồng, là những dấu hiệu xuất hiện trong tuần trước khi được phỏng vấn,gồm 4 mức độ điểm tương ứng với các mức độ rối loạn mà người được hỏi cảm nhận(6).
– Ngoài ra, thu thập thông tin chungđối tượng được phỏng vấn bằng bảng câu hỏi cá nhân tự thiết kế, để tìm kiếm các thông tin về tuổi, giới, tình trạng gia đình, học vấn, tiền sử gia đình, việc dùng thuốc, … có thể là yếu tố gây nhiễu hoặc tương tác với yếu tố tiếp xúc.
– Phân tích đơn biến và đa biến mối liên quan giữa tiếp xúc nhiệt độ cao, ồn cường độ cao và các vấn đề trầm cảm, rối loạn lo âu, stress bằng hồi quy tuyến tính (logistic regression).
III. KẾT QUẢ
3.1. Môi trường lao động
Kết quả đo vi khí hậu trong quá trình khảo sát cho thấy: nhiệt độ trung bìnhở khu vực công nhân làm việc từ 30oC – 31,9oC, có độ ẩm tương đối là 53% – 68%, và tốc độ gió thấp khoảng 0,27 – 0,71m/s.Thêm vào đó, cường độ tiếng ồn trung bình từ 77,5 –81,4 dBA tại nơi làm việc là khá cao, mặc dù chưa vượt quá tiêu chuẩn cho phép.
3.2. Đặc điểm đối tượng nghiên cứu
238 công nhân của một phân xưởng thuộc nhà máy giầy tại thành phố Hồ Chí Minh, đang làm việc tại bộ phận với tính chất công việc không tiếp xúc hoặc tiếp xúc rất ít với dung môi hữu cơ do sự lan tỏa từ các nguồn khác, được chọn tất cả vào mẫu nghiên cứu. Trong đó, có 97,24% nữ và 2,76% nam, với tuổi trung bình là 28, người trẻ nhất với 18 tuổi và người lớn tuổi nhất là 40 tuổi. Trong số các công nhân tham gia nghiên cứu, tỉ lệ các công nhân lập gia đình chiếm tỉ lệ cao nhất với 76,04%, thấp nhất là tình trạng góa0,46%, 2,3% các trường hợp ly dị, và 21,2% số công nhân còn độc thân. Hầu hết các công nhân đã tốt nghiệp cấp 2 và 3 chiếm tỉ lệ là 90,3%, chiếm tỉ lệ thấp nhất là 2,3% số công nhân học cao đẳng đại học, và còn lại 7,37% công nhân học xong tiểu học. Thời gian làm việc trung bình trong ngày của công nhân là 8 giờ,trong đó có một số công nhân thỉnh thoảng làm việc hơn 8 giờ.
3.3. Thực trạng một số biểu hiện sức khỏe tâm thần ở nhóm công nhân tham gia nghiên cứu
Nhận xét: Công nhân làm việc trong môi trường có nhiệt độ cao, qua phân tích số liệu, kết quả cho thấy: có đến 7% số công nhân có các triệu chứng trầm cảm, trong đó thể loại nhẹ chiếm tỉ lệ cao nhất 5%, và thể loại vừa và nặng chiếm 2%. Ngoài ra, 20% số công nhân có các triệu chứng rối loạn lo âu từ nhẹ đến nặng bao gồm 10% số công nhân ở thể loại nhẹ, 8% công nhân ở mức độ vừa và 2% số công nhân có các triệu chứng rối loạn lo âu nặng.
Bên cạnh đó, khi khảo sát các triệu chứng mãn tính ở công nhân như đau đầu, mệt mỏi, mất ngủ, …, kết quả cho thấy 31,3% công nhân có xuất hiện các triệu chứng đau đầu kéo dài, 28% công nhân có triệu chứng mệt mỏi thường xuyên, 12% công nhân được khảo sát có triệu chứng hoa mắt chóng mặt thường xuất hiện, và 7,8% công nhân có tình trạng lo lắng kéo dài cũng như 11,5% công nhân có tình trạng mất ngủ thường xuyên.
Nhận xét: Kết quả cho thấy có mối liên quan giữa tiếp xúc ồn cường độ cao kết hợp môi trường lao động nóng và sự xuất hiện các vấn đề sức khỏe tâm thần như stress, rối loạn lo âu, mệt mõi kéo dài, lo lắng kéo dài, và tình trạng mất ngủ.
IV. BÀN LUẬN
Như vậy, điều kiện vi khí hậu trong môi trường lao động ngành công nghiệp da giầy có tính chất nóng, khô, giảm thông khí sẽ dễ dẫn đến cảm giác ngột ngạt mệt mỏi cho công nhân trực tiếp sản xuất. Đặc điểm môi trường này có thể do tác động của yếu tố công nghệ, yếu tố nhà xưởng và mật độ lao động. Quy trình công nghệ ngành công nghiệp da giầy với hầu hết các máy móc chuyên dụng đều có khả năng tỏa nhiệt như máy cán luyện, máy sấy, máy ép nhiệt, lò lưu hóa giầy,… Thêm vào đó, nhà xưởng có mái tôn và việc bố trí các xưởng không cách ly rõ ràng, sẽ gây ra tình trạng tiếp xúc với nhiều yêu tố nguy cơ trong môi trường lao động vì có tính lan tỏa. Điều này gây bất lợi cho người lao động khi phải tiếp xúc với nhiều yếu tố nguy cơ cùng lúc; và chịu ảnh hưởng tác động của nhiều yếu tố có hại tại nơi làm việc, tác động đến sức khỏe người lao động cả thể chất và tâm thần. Do ngành công nghiệp giầy có lực lượng công nhân đông đảo, nên việc bố trí lao động có mật độ làm việc dày hơn so với một số ngành công nghiệp khác.Vì vậy, đặc điểm lao động về phân bố máy móc vàmật độ công nhân trong ngành công nghiệp giầy đã tạo ra những nguy cơ trong môi trường lao động, ảnh hưởng đến sức khỏe công nhân cả thể chất lẫn tinh thần, trong đó nguy cơ tác động đến sức khỏe tinh thần như nhiệt độ cao, stress nhiệt hay tiếp xúc tiếng ồn cao, và hơi dung môi hữu cơ.
Trong nghiên cứu này, hầu hết các trường hợp trầm cảm, rối loạn lo âu, và stress đều xuất hiện ở công nhân nữ do ngành công nghiệp giầy với lực lượng lao động nữ chiếm đa số, và mẫu nghiên cứu này tỉ lệ lao động nữ chiếm đến 97%. Trầm cảm ở công nhân sẽ ảnh hưởng không chỉ đến sức khỏe, chất lượng cuộc sống mà còn ảnh hưởng đến năng suất lao động và dễ bị chấn thương trong quá trình lao động. Kết quả tương tự về rối loạn trầm cảm trong nghiên cứu này là 7% so với tỉ lệ 6,4% công nhân có dấu hiệu trầm cảm trong dân số lao động ở Mỹ, từ nghiên cứu của trường đại học Harvard [7]. Tuy nhiên, các nghiên cứu về trầm cảm ở công nhân các ngành công nghiệp tại Hàn Quốc và Trung Quốc có kết quả cao hơn nhiều lần so với kết quả nghiên cứu này [8], [9]. Nghiên cứu được thực hiện tại Hàn Quốc năm 2015 với mục tiêu là tìm kiếm tỉ lệ trầm cảm ở 1552 công nhân được chẩn đóan bởi công cụ Hospital Anxiety and Depression Scale (HADS).Kết quả cho thấy, tỉ lệ trầm cảm là 26,2% [8], cao hơn kết quả nghiên cứu của chúng tôi là 7%. Một nghiên cứu khác về các vấn đề trầm cảm và rối loạn lo âu ở 915 công nhân làm việc trên dây chuyền từ 2 nhà máy giầy quy mô lớn tại Trung Quốc. Với công cụ chẩn đoán trầm cảmBeck Depression Inventory-Short Form (BDI-SF), các nhà nghiên cứu đã báo cáo rằng tỉ lệ trầm cảm chiếm đến 31,7% và cao hơn rất nhiều so với tỉ lệ trầm cảm ở nhóm công nhân được chọn trong nghiên cứu tại một nhà máy giầy ở phía Nam, Việt Nam [9]. Sự khác biệt về kết quả nghiên cứu, có thể do khác nhau về ngành được chọn nghiên cứu và số lượng mẫu tham gia nghiên cứu. Do đó, cần thiết thực hiện nhiều đề tài khác tại Việt Nam với số lượng cỡ mẫu lớn và đa dạng hơn, để cung cấp thêm thông tin, hỗ trợ cho việc tìm hiểu và đánh giá tỉ lệ trầm cảm chính xác hơn trong các ngành công nghiệp tại Việt Nam. Gần đây, một nghiên cứu ở Hải Phòng Việt Nam được tiến hành năm 2012 với cỡ mẫu 420 công nhân ngành giầy cũng cho thấy, có khoảng 18,8% công nhân có tỉ lệ hiện mắc bệnh trầm cảm và các yếu tố nghi ngờ liên quan đến tình trạng trầm cảm này bao gồm yêu cầu lao động tập trung cao (OR = 3.0, 95% CI: 1.1–8.3), hỗ trợ xã hội thấp (OR = 4.7, 95% CI: 1.2–12.8), không đủ phương tiện bảo vệ (OR = 4.1, 95% CI: 2.2–10.1) và vắng mặt lao động (OR = 6.2, 95% CI: 2.5–18.9) [5]. Tuy nhiên, các kết quả nghiên cứu tại Hải Phòng, Trung Quốc và Hàn Quốc vẫn chưa phân tích và báo cáo về mối liên quan giữa tiếp xúc nhiệt độ cao và tỉ lệ trầm cảm hay rối loạn lo âu ở công nhân. Kết quả nghiên cứu này cũng phù phợp với các nghiên cứu ở Canada, Thái Lan và Ấn Độ [2], [10], [11]. Các nhà nghiên cứu Canada cũng khẳng định sự tồn tại của những nguy cơ bệnh tật tiềm ẩn cả thể chất lẫn tâm thần do tiếp xúc nhiệt độ cao của công nhân tại nơi làm việc [10]. Gần đây, kết quả nghiên cứu trên 40.000 công nhân trong các ngành công nghiệp tại Thái Lan về nguy cơ sức khỏe tâm thần có liên quan đến môi trường lao động nóng cho thấy rằng, 84% công nhân bị mệt mỏi tâm thần khi làm việc trong môi trường với nhiệt độ cao, mà trong đó công nhân nam có tỉ lệ xuất hiện các triệu chứng về tâm thần nhiều hơn công nhân nữ [2]. Tại Ấn Độ, công nhân làm việc trong các ngành công nghiệp có tiếp xúc với nhiệt độ cao, đã xuất hiện các triệu chứng như tăng tiết mồ hôi nghiêm trọng, tăng thân nhiệt, mất ngủ, mất nước cơ thể, rối loạn co cơ, mệt mõi tâm thần [11]. Ngoài ra, kết quả nghiên cứu của đề tài này đã phân tích thêm về yếu tố tiếp xúc bao gồm sự kết hợp giữa tiếp xúc nhiệt độ trên 30oC và cường độ ồn cao hơn 80dBA có liên quan có ý nghĩa thống kê đến tình trạng rối loạn lo âu, stress cũng như các triệu chứng mãn tính ở người lao động như mệt mỏi, mất ngủ. Điều này có thể sẽ ảnh hưởng đến năng suất lao động và các vấn đề sức khỏe về thể chất như suy thận, huyết áp cao hay các biểu hiện rối loạn tâm thần như rối loạn giấc ngủ, mệt mỏi tâm thần đặc biệt ở nhóm công nhân trẻ tuổi [11].
Cho đến nay, các nghiên cứu về tâm sinh học ngày càng phát triển đặc biệt tại các nước tiến tiến phương Tây,do vậy nhiều kết quả nghiên cứu cho thấy sự thay đổi của các chất chuyển hóa thần kinh (neurotransmiters) theo nhiệt độ sẽ gây ra hậu quả trên sự rối loạn sức khỏe tâm thần [12]. Các nghiên cứu về phản ứng của tâm thần khi tiếp xúc với nhiệt độ cao vẫn còn giới hạn, và một số báo cáo cho thấy rằng các vấn đề sức khỏe tâm thần như rối loạn cảm xúc (mood disorders), các phản ứng hung hăng (aggression) xuất hiện khi phơi nhiễm với nhiệt độ cao(12). Ngoài ra, kết quả của một số nghiên cứu thực nghiệm từ các nước tiên tiến như Mỹ, Nhật, Anh Quốc cũng cung cấp những kiến thức quan trọng nhằm hỗ trợ cho các nhà nghiên cứu những thông tin về tâm sinh lý để giải thích một phần mối liên quan giữa tiếp xúc nhiệt độ cao và các vấn đề sức khỏe tinh thần [4], [10].Các chất hormone thần kinh như serotonin, dopamine, catecholamine, GABA đều có liên quan đến tình trạng rối loạn tâm thần của con người, đặc biệt là serotonin đóng vai tròn quyết định về rối loạn trầm cảm [12]. Như vậy, một số kết quả nghiên cứu về sinh học có liên quan đến tâm sinh lý lao động, cơ chế điều nhiệt, đã hỗ trợ một phần kiến thức quan trọng nhằm giải thích cho hiện tượng gia tăng gánh nặng tâm thần khi hoạt động trong môi trường có nhiệt độ cao.
V. KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
Công nhân (chủ yếu nữ giới) làm việc trong môi trường vi khí hậu nóngở mức nhiệt độ cao (30oC– 31,9oC) tại nhà máy giầy tại thành phố Hồ Chí Minh,có đến 7% số công nhân xuất hiện các triệu chứng trầm cảm, trong đó thể loại nhẹ chiếm tỉ lệ cao nhất 5%, thể loại vừa và nặng chiếm 2%. Ngoài ra, 20% số công nhân có các triệu chứng rối loạn lo âu; và có các triệu chứng mãn tính như: đau đầu kéo dài 31,3%, mệt mỏi thường xuyên 28%, hoa mắt chóng mặt 12%, lo lắng kéo dài7,8% và mất ngủ thường xuyên 11,5%.
Có mối liên quan ý nghĩa thống kê giữa tiếp xúc ồn cường độ cao kết hợp môi trường lao động nóng và sự xuất hiện các vấn đề sức khỏe tâm thần như stress, rối loạn lo âu, mệt mõi kéo dài, lo lắng kéo dài, và tình trạng mất ngủ của công nhân (chủ yếu nữ giới) tại nhà máy giầy Thành phố Hồ chí Minh.
Kết quả nghiên cứu của đề tài là cơ sở có thể giúp các nhà quản lý sức khỏe nghề nghiệp để xây dựng các chương trình can thiệp hợp lý,nhằm phòng ngừa và bảo vệ sức khỏe tâm thần của người lao động trong các ngành công nghiệp nói chung và ngành công nghiệp sản xuất giầy nói riêng.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1]. Kjellstrom T, Holmer I, Lemke B (2009). Workplace heat stress, health and productivity – an increasing challenge for low and middle-income countries during climate change. Global health action.2.
[2]. Tawatsupa B, Lim LLY, Kjellstrom T, Seubsman SA, Sleigh A, Team TCS (2010). The association between overall health, psychological distress, and occupational heat stress among a large national cohort of 40,913 Thai workers. Global health action. 3.
[3]. http://www.lefaso.org.vn/default.aspx?ZID1=505&ID8=4219&ID1=1. Cited by July 20 2017.
[4]. Hansen A, Bi P, Nitschke M, Ryan P, Pisaniello D, Tucker G (2008). The effect of heat waves on mental health in a temperate Australian city. Environmental health perspectives.116(10):1369-75.
[5]. Minh KP (2014). Work-related depression and associated factors in a shoe manufacturing factory in Haiphong City, Vietnam. International journal of occupational medicine and environmental health.27(6):950-8.
[6]. Ratanasiripong PK, Orawan & Bell, Edith & Haigh, Charlotte & Susilowati, Indri & Isahak, Marzuki & Harncharoen, Kitiphong & Nguyen, Toai & Low, Wah Yun. (2016). Depression, Anxiety and Stress among Small and Medium Enterprise Workers in Indonesia, Malaysia, Thailand, and Vietnam. International Journal of Occupational Health & Public Health Nursing. 3. 13-29.
[7]. Kessler RC, Akiskal HS, Ames M, Birnbaum H, Greenberg P, Hirschfeld RM, et al (2006). Prevalence and effects of mood disorders on work performance in a nationally representative sample of U.S. workers. The American journal of psychiatry. 163(9):1561-8.
[8]. Kang W, Park WJ, Jang KH, Lim HM, Ann JS, Cho SH, et al (2016). Comparison of anxiety and depression status between office and manufacturing job employees in a large manufacturing company: a cross sectional study. Annals of occupational and environmental medicine.28:47.
[9]. Ren F, Yu X, Dang W, Niu W, Zhou T, Lin Y, et al (2018). Depressive symptoms in Chinese assembly-line migrant workers: A case study in the shoe-making industry. Asia-Pacific psychiatry : official journal of the Pacific Rim College of Psychiatrists. e12332.
[10]. Jay O, Kenny GP (2010). Heat exposure in the Canadian workplace. American journal of industrial medicine.53(8):842-53.
[11]. Majumder J, Bagepally BS, Shah P, Kotadiya S, Yadav S, Naha N (2016). Comparison of workers’ perceptions toward work climate and health symptoms between ceramic and iron foundry workers. Indian journal of occupational and environmental medicine. 20(1):48-53.
[12]. Meeusen R, Roelands B (2010). Central fatigue and neurotransmitters, can thermoregulation be manipulated? Scandinavian journal of medicine & science in sports. 20 Suppl 3:19-28.
Phan Minh Trang
Phân viện Khoa học An toàn Vệ sinh Lao động và Bảo vệ Môi trường Miền Nam
(Nguồn tin: Vnniosh.vn)
